میرزا محمد حجتی میانجی

آیت الله میرزا محمد حجتى میانجی (۱۳۰۸-۱۲۵۰ ش)، روحانی مجاهد شیعه معاصر و از شاگردان شیخ هادى تهرانى بود. این فقیه ربانی در راه انجام تکالیف و نشر شریعت اسلامی هراسى به دل راه نمى داد و به موازات برنامه هاى تبلیغى، در مقابل خلافکارى ها و ستم هاى رژیم پهلوى، خوانین و حکام محلى ایستادگى مى کرد.

ولادت

میرزا محمد حجتى میانجى در سال ۱۲۵۰ ش. در آبادى «النجارق» از توابع بخش «کندوان» (آذربایجان شرقى) به دنیا آمد.

پدرش آخوند ملا محمدعلى النجارقى از نوادگان حجة‌الاسلام نیر تبریزى بود و در حوزه علمیه آن دیار به مراتب بالایى از علم و معرفت دینى راه یافت. ملا محمدعلى ذوق خوبى داشت، شعر مى سرود و این اشعار را در حاشیه کتاب هاى درسى یادداشت مى کرد. این عالم عامل بنا به دعوت اهالى روستاى النجارق به آبادى خود رفت و به نشر تعالیم اسلامى، تبلیغات مذهبى و ارشاد اهالى پرداخت و در ضمن آن، به طورى فعالانه در امور سیاسى و اجتماعى ظاهر شد.

تحصیل و استادان

میرزا محمد حجتى، بخشى از مقدمات و سطح علوم دینى را نزد پدر فراگرفت و از آن پس، رهسپار حوزه علمیه تبریز شد و در آنجا محضر اساتید معروفى را درک کرد. او جهت تکمیل اندوخته هاى علمى و فکرى به سوى عتبات عالیات راهى شد و در نجف اشرف تحصیلاتش را ادامه داد. از دروس خارج فقه و اصول مراجع بزرگ آن عصر همچون آیت الله شیخ هادى تهرانى (متوفى به سال ۱۳۲۱ ق) استفاده کرد.

میرزا محمد حجتى در نجف اشرف با دانشورانى چون شیخ فیاض زنجانى هم بحث بود و پس از مدتى با دریافت درجه اجتهاد و تبحر در علوم فقه، اصول و حدیث به زادگاه خویش بازگشت تا از توانایى هاى علمى و اندوخته هاى فکرى خویش براى ارشاد و هدایت هموطنان استفاده کند.

تدریس و شاگردان

آیت الله میرزا محمد حجتى، به احیاى مرکز علوم دینى در شهر میانه پرداخت و شاگردانى را در حوزه درسى خویش پرورش داد، از جمله:

• آیت الله حاج میرزا حسن انصارى (۱۳۵۵-۱۲۸۰ ش)
• آیت الله حاج شیخ هادى نیرى (۱۳۶۳-۱۲۸۲ ش) وی با تشکیل جلسات علمى و دینى به رشد و شکوفایى تفکرات مذهبى مردم اهتمام ورزید و در بحبوحه انقلاب اسلامى با وجود کهولت سن، رکن مبارزات مردم میانه با رژیم شاه به شمار مى رفت.
• آیت الله شیخ نصرت الله بناروانى میانجى (۱۳۴۹-۱۲۹۳ ش): آیت الله بناروانى علاوه بر تسلط کافى به فقه و اصول، با منطق و فلسفه آشنایى داشت. آثارى در علوم عقلى و نقلى و نیز دیوان اشعارى از وى باقى ماند.

گرچه حوزه علمیه میانه که به همت آیت الله میرزا محمد حجتى پاگرفت، پس از مدتى تحت الشعاع مسایل دیگر به تدریج تعطیل شد، ولى در حدود سال ۱۳۵۸ ق (۱۳۱۶ ش) به اهتمام فرزند فاضل آن مرحوم، آیت الله میرزا ابومحمد حجتى که یکى از شاگردان پدر بشمار مى آید، بازگشایى شد.

فعالیتهای اجتماعی و سیاسی

تلاشهاى تبلیغى فرهنگى:

ویژگى هاى علمى و روش هاى تبلیغى این روحانى مبارز، اهالى شهرستان میانه را مجذوب کرد و آنان که مایل بودند از چشمه ناب قرآن و عترت جرعه‌هایى بنوشند، از آیت الله حاج میرزا محمد حجتى - که آوازه تلاش هاى ارزنده اش در عرصه دیانت و سیاست زبانزد مردمان آن نواحى شده بود - دعوت کردند تا به این شهر بیاید. او بر اساس وظیفه شرعى و با این احساس که مى تواند در حوزه وسیع ترى به خدمات علمى و دینى مبادرت ورزد، به فراخوانى اهالى متدین میانه پاسخ مثبت داد و زادگاه خویش را به قصد اقامت دائمى در این شهر ترک کرد.

سال هاى متمادى بود که شهر میانه آشفتگى هاى نگران کننده اى را پشت سر مى نهاد؛ مردم از نظر رشد فکرى و مذهبى و مسایل فرهنگى اوضاع مرارت بارى داشتند. در این موقعیت نامطلوب، فرقه ضاله بهائیت توانسته بود فرصت مناسبى را براى ترویج عقاید گمراه کننده و خرافى بدست آورد؛ اما با مهاجرت آیت الله حجتى به میانه، وضع دگرگون شد. او با تبلیغات وسیع و برنامه هاى ارشادى توان فرسایى مسلمانان این سامان را به مساجد دعوت کرد. به این ترتیب پس از سال ها به اقامه نماز جماعت پرداخت، صوت اذان را در فضاى شهر طنین‌انداز کرد و جمعیتى را که مدت ها از مراکز عبادى فاصله گرفته بودند، در مساجد مجتمع ساخت.

در میدان مبارزه:

آخوند میرزا محمد به موازات برنامه هاى تبلیغى، از مقاومت در مقابل خوانین که متعرض مردم مى شدند غافل نماند و آن زمانى که اشرار و فرستادگان خان ها هر از چندگاهى به آبادى ها یورش مى بردند و به اموال و ناموس مردم دست تعرض مى گشودند، این مجتهد شجاع تدبیرى تازه بکار برد و خاطر مردم النجارق و توابع را براى همیشه از گزند متجاوزان آسوده ساخت و امنیت را برایشان به ارمغان آورد. او با خرید چند قبضه اسلحه و مسلح کردن روستائیان، تشکیلات نسبتاً منسجمى پدید آورد. به این ترتیب، مردان مسلح به نوبت در اطراف منطقه به صورت شبانه‌روزى به پاسدارى مشغول شدند. او خود نیز در لباس رزم، فرماندهى آنان را عهده‌دار شد.

ویژگیهای اخلاقی

آیت الله میرزا محمد حجتى زندگى بسیار ساده اى داشت و برخلاف شهرت اجتماعى و علمى، اهل قناعت بود. در استفاده از وجوهات شرعى، دقت بسیارى مى کرد و اجازه نمى داد خانواده اش از سهم مبارک امام زمان علیه السلام استفاده کند.

خود ایشان ضمن خاطره اى گفته است: «در یکى از سال ها گرانى شگفتى منطقه را فراگرفت و شدت این بلا به قحطى به حدى بود که مردمانى گروه گروه بر اثر گرسنگى و عدم توانایى در تأمین ارزاق خود، از بین رفتند. مبالغى را از راه کسب حلال جمع آورى نموده بودم تا زمین بخرم، گویا شیطان در خانه دلم لانه کرده بود و وسوسه ام مى نمود که مى توانم با این پول تمامى روستا را بخرم؛ اما ندایى از درون به ملامتم برخاست که: این چه آرزویى است که در سر مى پرورانى؟! مسلمین این آبادى دارند از شدت گرسنگى جان خود را از دست مى دهند و خانواده‌هایى در تدارک مایحتاج خود وضع مشقت بارى دارند و روا نیست در این وضع ناگوار املاک و مستغلات بخرید. عزم خود را جزم نمودم و همراه با فردى به روستاى «گوندوغدى» از توابع میانه، رفتم و مقدارى قابل توجه گندم خریده و به آبادى انتقال دادم تا اهالى را از آن وضع آشفته نجات دهم».

وفات

آیت الله حاج میرزا محمد حجتى سرانجام در سال ۱۳۰۸ ه.ش طى مسافرتى که به قم مشرف شده بود، در همین شهر به سراى باقى شتافت و پیکر مطهر ایشان در «قبرستان نو»، به خاک سپرده شد.

منابع

• غلامرضا گلی زواره، ستارگان حرم، جلد ۷.